Prof. Anna Wileczek o Młodzieżowym Słowie Roku: emocje i ekspresja są walutą komunikacyjną młodych (wywiad)

Przewodnicząca jury plebiscytu Młodzieżowe Słowo Roku oraz kierowniczka Obserwatorium Języka i Kultury Młodzieży UJK prof. Anna Wileczek powiedziała PAP, że dziś emocje i ekspresja są walutą komunikacyjną młodych. W czwartek ogłoszono 15 finałowych słów tegorocznego plebiscytu.

Polska Agencja Prasowa: Jak wybrali państwo finałowe słowa?

Prof. Anna Wileczek: To zawsze zadanie wieloetapowe. Najpierw analizujemy wszystkie zgłoszenia internautów, następnie sprawdzamy zgodność z regulaminem i frekwencję, czyli to, jak często dane słowo się pojawiało. Dopiero wtedy możemy wskazać finałową „krótką listę”. Chcieliśmy, żeby zestawienie wyglądało „dynamicznie”, więc zaproponowaliśmy 15 słów dość często wskazywanych przez młodszą i nieco starszą młodzież.

Dla mnie ta lista jest szczególnie ciekawa, bo obrazuje najnowsze tendencje w młodomowie. Łączy zarówno świeże, wiralowe idiomy, jak „6 7”, czy znane, metajęzykowe określenie „brainrot”, sygnały humoru rodem z portali społecznościowych, np. „freaky”, jak i słowa dobrze znane, takie jak „klasa”, „szacun” czy odsłonięte na nowo szerszej publiczności, np. „szpont” i „szponcić”.

Konferencja w Limanowej: „Dajmy dzieciom znowu chcieć” – Edukacja, która dodaje skrzydeł Jak smakuje ser gorgonzola i z czym go jeść?

PAP: Tegoroczny zestaw to zderzenie nowości i tego, co już znamy - z jednej strony mamy „6 7”, z drugiej - „klasę” i „bro”.

A.W.: Młodzieżowy język ciągle jest in statu nascendi, często nas zaskakuje, ale jednocześnie lubi sięgać do tradycji. Zresztą każdy element polskiej i obcej kultury - niezależnie, czy pochodzi z obszarów „pop”, czy „hight” - może podlegać językowemu recyklingowi.

Z jednej strony mamy więc fenomeny typowe dla kultury TikToka – pełne absurdu, ekspresji i memicznego charakteru, jak „6 7”, a z drugiej – eleganckie zapożyczenia typu „lowkey”, które niuansują opinie i oceny.

Są też słowa, które funkcjonują w polszczyźnie od dekad, a dziś wracają w nieco zmienionym znaczeniu. Stary „szacun” to nie tylko wyraz podziwu, ale też pozytywna ocena zachowania czy efektu jakiegoś działania, a „klasa” wróciła w wartościującym wiralu „Klasa czy obciach”. Młodzi nie tylko kreują innowacje, ale też twórczo przetwarzają językową przeszłość.

PAP: Co może pani powiedzieć o tych propozycjach?

A.W.: Na pewno mocno jest w nich osadzona „estetyka nonsensu”. Zjawiska takie jak „6 7” czy „skibidi” są - moim zdaniem - przykładami cyfrowej karnawalizacji. Ta kategoria estetyczna zapożyczona od Michaiła Bachtina wydaje mi się tu bardzo odpowiednia.

Zabawy absurdem, odwracanie hierarchii, dowartościowanie groteski to cechy popularnych, tzw. brainrotowych jednostek. To nie są słowa, wyrażenia i frazy, które niosą stabilne znaczenia, ale raczej sygnały emocji i markery przynależności. Wspólnota tworzy się wokół zabawnego rytuału powtarzania i remiksowania, a nie wokół treści.

To właśnie nonsens, a nie sens staje się walutą komunikacyjną młodych. Więcej na ten temat pisałam w artykule „Wirale i młoda mowa” dostępnym w internecie, w „Pracach językoznawczych”. Zachęcam do lektury.

PAP: A co z modą i estetyką? TikTok kreuje nie tylko modę, ale i słownictwo.

A.W.: Moda i styl to jedne z istotnych obszarów młodzieżowej ekspresji. Słowa takie jak „tuff”, „slay” czy „swag” pokazują, że język też orbituje wokół wyglądu, stylu i autoprezentacji. TikTok stał się nie tylko platformą wideo, ale też środowiskiem słowotwórczym. Ukułam kiedyś nawet powiedzenie „tiktoklekt”, a Bartek Chaciński - „Tik Talk”. Widać, że język mody i język internetu przenikają się bardzo intensywnie, a komplementy typu „you ate” czy „to fituje” są równie ważne jak same „tuffiaste” stylizacje.

PAP: Mówi się o kreatywności młodzieży. A tu mamy słowa o rodowodzie gwarowym, a nawet grypserskim, np. „szponcić”. Czy to element buntu?

A.W.: Młodzi, posługujący się językiem potocznym, a nawet „antyjęzkiem” jako elementem buntu wobec kostycznej i normatywnej oficjalności, zawsze chętnie sięgali po słowa rodem z peryferii językowych, np. żargonu przestępczego – i nadawali im nowe życie. Dziś jest podobnie, przy czym brzmienia często ożywiają dla użytkowników twórcy internetowi, np. streamerzy. Tak było w przypadku bardzo ciekawego słowa „szponcić” czy „szpont”. Można wskazać użytkownika zero, który wirus „szpontu” ożywił.

Potem „szpont” wyruszył w językowe światy, rozszerzając swoje znaczenie do tego stopnia, że kiedy opisywałam słowo na potrzeby Obserwatorium Języka i Kultury Młodzieży, musiałam wskazać kilka warstw semantycznych. Jednostki tego typu, które ze względu na ciekawe brzmienie i nieokreśloną do końca semantykę otwierają pole do zabawy słowotwórczej, pokazują też, że forma bywa ciekawsza niż treść. Ta druga jest przecież możliwa do negocjacji podczas pragmatycznej współpracy użytkowników.

PAP: Czy można już podsumować ten pierwszy etap jubileuszowego plebiscytu?

A.W.: Młodzieżowe słowa roku są barometrem kultury. Pokazują, że dziś emocje i ekspresja są walutą komunikacyjną młodych. Zamiast narracji – „vibe”, zamiast argumentów – „memiczny gest”.

To język, który opisuje nie tylko rzeczywistość, ale przede wszystkim funkcjonowanie w efemerycznej wspólnocie zorientowanych. I jest to zwykle wspólnota ludyczna. Widzimy, że młodzi nie potrzebują spójnej narracji – wystarczy im fragment, gest, rytm, który daje poczucie „to jest nasze”.

Finałowe słowa to: 6 7, brainrot, bro, fr, freaky, GOAT, klasa, lowkey, OKPA, skibidi, slay, szacun, szponcić/szpont, tuff, twin. Można na nie głosować do 30 listopada do godz. 23 na stronie sjp.pwn.pl/msr