Duma Chrzanowa nie doczekała stulecia

Wczoraj (niedziela, 3 lipca) zainaugurowano lipcowe przejazdy pociągiem retro „Transwersalnym”. Pasażerów wiozła lokomotywa spalinowa SP42-260 wyprodukowana w larach 70. XX wieku w chrzanowskim Fabloku.

O pociągu retro „Transwersalnym” pisaliśmy: http://www.sacz.in/wydarzenia/news;juz-w-niedziele-na-tory-wyrusza-pociag-retro-transwersalnyquot,31404.html

Przeczytajcie o historii Fabloku – pierwszej w Pierwszej Fabryce Lokomotyw w Polsce założonej 1919 r. w Chrzanowie

Na tej wielkiej fotografii są ci, co tworzyli Fablok, i ci, co widzieli jego upadek. Zrobiono ją w 1959 r. Kiedy ktoś z Chrzanowa pierwszy raz ją zobaczy, to natychmiast zaczyna szukać tam jakieś znajomej twarzy. Ojca, stryja, kuzynów, sąsiadów, albo siebie. Zwykle kogoś znajduje, bo fabryka lokomotyw utrzymywała cztery pokolenia mieszkańców miasta. Potem, jak już się nacieszy zdjęciem, to zawsze coś opowie o fabryce...

*

„Kto z Chrzanowa, to na pierwszą zmianę do Fabloku wychodził o wpół do szóstej. Nawet z Kościelca można było zdążyć, chyba, że zima była wielka. Wtedy dłużej, bo ścieżkami przez pola się szło. Tym, co mieszkali w mieście, ci z wiosek zazdrościli, bo wstawali o czwartej albo i wcześniej. Z Regulic czy Bolęcina trzeba było pociągiem, z Myślachowic autobusem, a rowerem to skąd się chciało. Ze 150 ich stało codziennie pod fabryką. Byli tacy co przed wojną nauczyli się na piechotę i nawet jak już były autobusy, to oni jeszcze na nogach, po staremu... Kwadrans przed szóstą spotykali się ludzie koło stacji kolejowej, bo stamtąd to już prawie wszyscy szli jedną drogą, co kiedyś prowadziła do Żarek. Tylko od Zagórza przez mostek na Chechle, to pod samą fabryką się wychodziło. Ci, co mieli najwyższe kwalifikacje mieszkali najbliżej. Postawiono dla nich Kolonię Fabryczną naprzeciw zakładu. Chwilę przed szóstą na bramę, przepustkę pokazać, kartę odbić, przebrać się szybko, bo brygadzista już czekał żeby ludzi podzielić. Później to każdy swoje: koła zębate toczyło się na W-2, budki do lokomotyw spawali na W-3, a potem to wszystko do kupy na W-4. Jak gotowe, to kolejarze sprawdzali i brali”.

Pierwsza Fabryka Lokomotyw w Polsce, czyli Fablok, należała do spółki, której statut zatwierdzono w 1919 r. Fabryka powstała na gruntach wykupionych od gminy Chrzanów w listopadzie 1920 r., a osiedle robotnicze na terenie odkupionym od hrabiny Krystyny Potockiej. Budowę rozpoczęto w 1921 r., a 27 lutego 1924 można było oglądać próbną jazdę pierwszego wyprodukowanego w Chrzanowie parowozu serii Tr 21. Potem, co miesiąc, wyjeżdżało z zakładu sześć lokomotyw, a w kolejnych latach jeszcze więcej.

W październiku 1927 r., z okazji wyprodukowania dwusetnego parowozu, fabrykę odwiedził prezydent Ignacy Mościcki.

Klemens Sielecki i Kazimierz Zembrzuski, wybitni fachowcy, których zasługi dla zakładu są nie do przecenienia, zostali zatrudnieni w 1930 r. Sielecki kierował pracami nad luxtorpedami, wagonami motorowymi jeżdżącymi m.in. na trasie Kraków-Warszawa i Kraków-Zakopane. Zembrzuski tworzył plany lokomotywy Pm36. Mogła ona osiągać prędkość 140 km/h, ale wtedy nie bardzo było gdzie ją wykorzystać. Znany na świecie Fablok eksportował przed wojną parowozy do Bułgarii, na Łotwę, do Maroka i ZSRR.

*

„Ci, co byli po szkole przyzakładowej, otwartej zaraz po wojnie, to od razu wiedzieli co i jak, bo na zakładzie mieli praktyki. Roboty uczyli ich doskonali fachowcy. Wszyscy ich szanowali. Niektórzy skończyli Politechnikę Lwowską, inni choć nie mieli studiów, to nadrabiali zdolnościami i doświadczeniem. Od 1960 roku przy fabryce była filia Politechniki Krakowskiej, ale to już nie było to samo...

W latach pięćdziesiątych weszły lokomotywy spalinowe, ale do parowozów to jeszcze długo różne się rzeczy robiło. Stonki najwięcej były znane. W pewnym momencie stały się charakterystycznym elementem polskiego krajobrazu wszędzie tam, gdzie położono tory. Nazywały się naprawdę SM42. Zrobiliśmy tych lokomotyw ze dwa tysiące. Jeżdżą nadal, choć niektóre mogą mieć pięćdziesiąt lat”.

W czasie wojny Fablok przejęli Niemcy. Nazwę fabryki zmienili na Erste Lokomotivfabrik in Polen A.G. Chrzanow, a potem na Oberschlesische Lokomotivwerke A. G. Produkowano wtedy parowozy, walce drogowe i urządzenia hamulcowe. Pod koniec wojny uciekający Niemcy wywieźli z Chrzanowa część maszyn.

Po wojnie fabrykę szybko uruchomiono. Miała odtąd działać pod zarządem państwowym. W lutym 1945 r. zbudowano już pierwszy parowóz. Do 1950 r. kierował zakładem Janusz Baurski - przedwojenny, bezpartyjny fachowiec. Potem w doborze kadry względy ideologiczne stawały się ważniejsze niż merytoryczne.

W 1952 wykonano prototyp lokomotywy spalinowej SM02. Parowozy były już w odwrocie... Od 1965 r. jednym ze sztandarowych produktów Fabloku była lokomotywa SM42, ale produkowano też wiele innych dla różnych odbiorców. Lokomotywy z Chrzanowa kupowano m.in. w Albanii, Chinach, Indiach, Wietnamie czy Maroku, jeździły też w Iraku. Zakład wytwarzał także elementy dźwigów samojezdnych i realizował zamówienia wojskowe.

*

„Tak ze dwadzieścia lat temu zaczęło się źle dziać. Jak słyszeliśmy, że dyrekcja powołuje komisje do obniżki kosztów przedsiębiorstwa, a potem szuka inwestorów, to już wiedzieliśmy, że prędzej syndyk niż ten inwestor przyjdzie. Teraz nawet lokomotywę co stała przed zakładem zabrali...”

21 grudniu 1991 r. zakład przekształcono w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa. W kolejnych latach próbowano go restrukturyzować, a w 2001 r. zarejestrowano Pracowniczą Spółkę Akcyjną Fablok. W maju 2013 r. krakowski sąd ogłosił upadłość Fabloku. Firma będąca dumą miasta nie doczekała stulecia.

Lucjan Siewiorek - dziennikarz Tygodnika Ziemi Chrzanowskiej „Przełom”

Tekst czytaj także w specjalnym wydaniu Dobrego Tygodnika Sądeckiego poświęconym przejazdom pociągiem retro: https://issuu.com/dobrytygodnik/docs/17-2016

Fot. Rok 1959. Załoga Fabloku na tle lokomotywy WP wyprodukowanej dla kolei indyjskich